Μικρομέρια της Ακρόπολης
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Τάξη: Λαμιώδη (Lamiales)
Οικογένεια: Χειλανθή (Lamiaceae)
Γένος: Μικρομέρια (Micromeria)
Είδος: M. acropolitana
Διώνυμο
Μικρομέρια της Ακρόπολης (Micromeria acropolitana)
Halácsy
H Μικρομέρια της Ακρόπολης (Micromeria acropolitana) είναι είδος μικρού φυτού του γένους Μικρομέρια (Micromeria) της οικογένειας των χειλανθών (Lamiaceae ή Labiatae). Αποτελεί ενδημικό φυτό της Αθήνας και συγκεκριμένα του βράχου της Ακροπόλεως, στον οποίο ζει αποκλειστικά. Έχει ύψος 5 έως 30 εκατοστά. Ανθίζει από τον Μάιο έως τον Ιούνιο. Τα άνθη της έχουν χρώμα ροζ.
Το φυτό ανακάλυψαν οι Γάλλοι Βοτανικοί Rene C.J.E. Maire και ο Marcel G.C. Petitmengin, στις 30 Αυγούστου του 1906 (“In Acropoli Athenarum”, 30.8.1906, Maire & Petitmengin, Mission Botanique en Orient no. 1073). Ορίστηκε για πρώτη φορά το 1908 από τον Αυστριακό Βοτανικό Eugen von Halácsy. Σε μη επίσημα δημοσιευμένο, χειρόγραφο έγγραφο του αναφέρεται αρχικά στο φυτό με το όνομα «Micromeria athenae», το οποίο περιγράφεται ως λεκτότυπος.[CHRISTIAN BRÄUCHLER, OLOF RYDING & GÜNTHER HEUBL, The genus Micromeria (Lamiaceae), a synoptical update - List of published names (.pdf), 2008. σ. 367] Ο Halácsy παρουσιάζει το φυτό με το όνομα «Micromeria acropolitana» στο έργο του «Conspectus Florae Graecae».[Eugen von Halácsy, Conspectus Florae Graecae, Τόμος 3ος, σελ. 87]
Το φυτό είχε εξαφανιστεί για αρκετά χρόνια. Τον Ιανουαρίου του 1981 το φυτό συμπεριελήφθη, με σχετικό Προεδρικό Διάταγμα, στον κατάλογο των προστατευόμενων φυτών από το Ελληνικό κράτος.[Εφημερίδα της Κυβέρνησης, 30 Ιανουαρίου 1981, σ. 219 ] Το 2006, 100 χρόνια μετά την πρώτη του ανακάλυψη, εντοπίστηκε ξανά, γύρω από την Ακρόπολη από τον Έλληνα βιολόγο Γρηγόρη Τσούνη και τον γιο του Λάμπρο Τσούνη, ένας μικρός πληθυσμός 200 φυτών. Ταυτοποιήθηκαν το 2009 από τη Καθηγήτρια Βοτανικής Δρ. Κιτ Ταν από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. Η θέση του πληθυσμού κρατείται μυστική για λόγους ασφαλείας.
ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
γράφει ο βιολόγος Γρηγόρης Τσούνης στο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ τεύχος 113 σελ.96-100
http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/113-10.pdf
και στο άρθρο Η Micromeria acropolitana ανακαλύφθηκε ξανά στην Αθήνα
Και συνεχίζει: «Ήξερα πριν από το ταξίδι μου ότι η Ελλάδα είχε δημιουργήσει την επιστήμη, την τέχνη, τη φιλοσοφία, τον πολιτισμό, αλλά μου έλειπε η κλίμακα. Όταν είδα την Ακρόπολη, μου αποκαλύφθηκε το θείο». Σε άλλο σημείο του έργου του, απευθυνόμενος προς τη θεά Αθηνά, γράφει: «Ω, ευγένεια, ω, απλή κι αληθινή ομορφιά! Θεά που η λατρεία σου σημαίνει λόγο και σοφία, εσύ που ο ναός σου είναι ένα αιώνιο μάθημα αυτογνωσίας και ειλικρίνειας!» Όλοι επάνω στον πλανήτη Γη γνωρίζουν ότι η Ακρόπολη είναι το σημαντικότερο μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού. Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι η Ακρόπολη είναι επίσης ένα σημαντικό μνημείο της φύσης. Ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Αττικής, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τον εθνικούς δρυμούς Πάρνηθας, Σουνίου, από το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής, από τον υγρότοπο του Σχινιά. Οι αρχαιολογικοί χώροι είναι από τη φύση τους νησίδες άγριας ζωής, γιατί εδώ προσφέρονται οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη πλούσιας χλωρίδας-βλάστησης και πανίδας και προσφέρουν ασφαλές καταφύγιο για την αναπαραγωγή και τη διατροφή μεγάλου αριθμού πουλιών. Στην Ακρόπολη, από παλιά, αλλά ακόμη και σήμερα, φωλιάζει η Κουκουβάγια (Athene noctua), σύμβολο της θεάς Αθηνάς και της Σοφίας. Στα βράχια της Ακρόπολης, εκτός από τα Αγριοπερίστερα, φωλιάζουν τα σπάνια Βραχοκιρκίνεζα (Falco tinnunculus) (δύο ζευγάρια) και οι Γαλαζοκότσυφες (Monticola solitarius) που το κελάηδημά τους μοιάζει με τον ήχο του φλάουτου. Την άνοιξη σκίζουν τον ουρανό με χάρη τα Χελιδόνια, τα Σταβλοχελίδονα (Hirundo rustica) (που φωλιάζουν στην Πλάκα) και οι Σταχτάρες (Apus apus και Apus melba), που τείνουν να εξαφανιστούν. Αυτές φωλιάζουν στις σπηλιές του Ιερού Βράχου. Στο φυσικό περιβάλλον της Ακρόπολης, με την πλούσια βλάστηση, που είναι προστατευμένο από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, την άνοιξη φωλιάζουν επίσης αρκετά ζευγάρια (περίπου 10) από Τσαλαπετεινούς (Upupa epops). Άλλα πουλιά που βρίσκουν καταφύγιο και φωλιάζουν εδώ είναι: η Δεκαοχτούρα, ο Μυγοχάφτης, ο Κότσυφας, οι Παπαδίτσες, η Καρδερίνα, ο Φλώρος, η Καρακάξα, το Σπουργίτι, ο Μαυροτσιροβάκος Όταν αρχίζει να χειμωνιάζει και τα αποδημητικά έχουν φύγει, τότε μένουν τα μόνιμα και οι χειμωνιάτικοι επισκέπτες, που έρχονται στην Ακρόπολη αυτή την εποχή. Τα μόνιμα είναι τα Αγριοπερίστερα, η Δεκαοχτούρα, ο Μαυροτσιροβάκος, ο Κότσυφας, ο Γαλαζοκότσυφας, η Καρδερίνα, ο Σπουργίτης. Το χειμώνα κάνουν την εμφάνισή τους η Ποντικοβαρβακίνα, το Ξεφτέρι, ο Πετρίτης και η Τυτώ. Οι χειμωνιάτικοι επισκέπτες, που έρχονται από τον κρύο βορρά και βρίσκουν καταφύγιο στους αρχαιολογικούς χώρους της Ακρόπολης, είναι: η Σταχτοσουσουράδα, η Λευκοσουσουράδα, ο Τρυποφράχτης, ο Φυλλοσκόπος, ο Καρβουνιάρης, ο Κοκκινολαίμης, η Τσίχλα, η Γαλαζοπαπαδίτσα, το Σιρλοτσίχλονο, το Ψαρόνι, οι Σπίνοι. Την άνοιξη μπορεί να παρατηρήσει κανείς να πετούν πάνω από την Ακρόπολη, σε διαφορετικούς σχηματισμούς, πουλιά που τραβούν για το βορρά, όπως Χήνες, Γερανοί, Ερωδιοί, Νυχτοκόρακες, Ασπροπάρηδες και διάφορα άλλα αρπακτικά. Την άνοιξη (τις πρώτες μέρες των αποδημιών), μπορεί να ακούσει κανείς και το μελωδικό κελάηδημα των Αηδονιών. Επίσης, στις αρχές της άνοιξης πάντοτε, το νυχτερινό κάλεσμα του Γκιώνη, αλλά και της Κουκουβάγιας (όλο το χρόνο). Η περιοχή της Ακρόπολης είναι πλούσια και σε ασπόνδυλα (έντομα, πεταλούδες). Υπάρχουν επίσης στο χώρο Χερσοχελώνες, Πρασινόσαυρες, το Κροκοδειλάκι και σπάνια κάνει την εμφάνισή της και η Δενδρογαλιά. Μέσα στα σπήλαια που υπάρχουν στο χώρο της Ακρόπολης, βρίσκουν καταφύγιο οι Μικρονυχτερίδες (Pipistrellus pipistrellus).
Όλοι γνωρίζουν ότι η Αττική είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήπος, το ίδιο ισχύει όμως για την Ακρόπολη και τους γύρω λόφους. Ανάμεσα στις Μαργαρίτες, στις Μολόχες, στις Παπαρούνες, στις Στερνμπεργκιές, στα Πεντάνευρα, τα Χαμομήλια, τα Περδικάκια, τις Κάππαρες και τις Βρωμούσες, υπάρχουν ενδημικά και σπάνια φυτά. Ένα απ’ αυτά, το πιο σημαντικό ενδημικό, είναι η Micromeria acropolitana. Η Μικρομέρια της Ακρόπολης είναι ένα μικρό πολυετές φυτό, που φυτρώνει αποκλειστικά στην περιοχή της Ακρόπολης. Είναι ενδημικό της Ακρόπολης, της Αττικής. Σύμφωνα με τους βοτανολόγους, εδώ και πάνω από έναν αιώνα, το φυτό αυτό έχει εξαφανισθεί και δεν φυτρώνει πια στην Ακρόπολη.
Ο βοτανολόγος Θεοφάνης Κωνσταντινίδης, στο άρθρο του «Ακριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης» στην εφημερίδα «Καθημερινή» (31.8.2003), γράφει: «Η μυστηριώδης Micromeria acropolitana (Μικρομέρια της Ακρόπολης), μικρό και ταπεινό πολυετές είδος, φύτρωνε αποκλειστικά στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε στον βράχο της Ακρόπολης, ούτε κάπου αλλού». Οι αρχαιολογικοί χώροι στην Ελλάδα, όπως είναι γνωστό σε όλους, παρουσιάζουν μεγάλο οικολογικό ενδιαφέρον για τη μεγάλη ποικιλία των οικοσυστημάτων, αλλά και για την ποικιλία των ειδών (φυτών και ζώων). Φιλοξενούν σημαντικά είδη φυτών. Πολλά από αυτά είναι σπάνια, και άλλα ενδημικά.
Αρκετά όμως έχουν χαθεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και από τις επεμβάσεις. Το κλασικό μας παράδειγμα βρίσκεται στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ο καθηγητής Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αρτέμης Γιαννίτσαρος, έγραφε στην εργασία του «Η χλωρίδα των αρχαιολογικών χώρων της Ελλάδας» (1998): «Η Ακρόπολη, πάντως, φαίνεται ότι έχει στερηθεί ενός τουλάχιστον είδους της, στενότοπου ενδημικού, δηλαδή μοναδικού σε αυτήν και μόνο. Πρόκειται για την Micromeria acropolitana Halácsy ή Satureja acropolitana (Halácsy) Greuter and Burdet, της οικογένειας Labiatae, η οποία σήμερα πρέπει να θεωρείται εξαφανισθέν είδος από την ελληνική και γενικά την παγκόσμια χλωρίδα» (Γιαννίτσαρος και Ζερβού, 1995-1997, Phitos, 1995α). Πολλές χλωριδικές έρευνες έγιναν στην περιοχή από τους Heldreich (1880), Halácsy (1901-1904, 1908), τον Paterson (1979), τον Sarlis (1994), τους Ζερβού και Γιαννίτσαρο (1995- 1997) και διάφορους άλλους μεμονωμένους ερευνητές. Η Micromeria acropolitana Halácsy είναι γνωστή μόνο από την αναφορά του Halácsy (1908). Οι πρώτοι που συνέλεξαν το είδος ήταν ο René Maire και Marcel Petitmengin, Γάλλοι βοτανικοί του Πανεπιστημίου του Μονπελιέ και του Πανεπιστημίου Nancy, κατά την επίσκεψή τους στην Ακρόπολη, το 1906. Από τότε το φυτό έχει χαθεί και παρά τις έρευνες πολλών ερευνητών, το φυτό δεν έχει εντοπισθεί. Η Micromeria acropolitana, με το Προεδρικό Διάταγμα 67 «Περί προστασίας της Αυτοφυούς Χλωρίδας και Άγριας Πανίδας» (τεύχος 1, αρ. φυλ. 23), προστατεύεται στην Ελλάδα από τις 30 Ιανουαρίου του 1981. Για αρκετά χρόνια, ερεύνησα προσωπικά την πανίδα και τη χλωρίδα στην περιοχή της Ακρόπολης. To 2004 κυκλοφόρησε το βιβλίο μου Γύρω από την Ακρόπολη, από τις εκδόσεις Explorer. Από τότε συνεχίζω, μαζί με το γιο μου Λάμπρο Τσούνη, τις έρευνες για την πανίδα και τη χλωρίδα στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, αλλά και στις γύρω περιοχές.
Ο πρώτος που περιέγραψε το είδος και έδωσε το όνομα του σ’ αυτό είναι ο Eugene von Halacsy (1842-1913) ένας Αυστριακός γιατρός και βοτανικός, Ουγγρικής καταγωγής. Πραγματοποίησε δύο ερευνητικές αποστολές στην Ελλάδα, το 1888 και το 1893, τα αποτελέσματα των οποίων δημοσιεύθηκαν, σε μία σειρά άρθρων, σε Αυστριακές κυρίως εφημερίδες. Η βοτανική εργασία του στην Ελλάδα συνοψίζεται στους τρεις τόμους της Conspectus Florae Graecae (1900-1904, με συμπληρωματικές εκδόσεις το 1908 και το 1912). Η εργασία του είναι προσεκτική και ακριβής και αποτελεί, ακόμη και σήμερα, σημαντική πηγή πληροφόρησης. Το ελληνικό φυτολόγιό του διατηρείται σε ξεχωριστή θέση στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και περιλαμβάνει τα δικά του δείγματα καθώς και δείγματα άλλων συλλεκτών. Οι αρχικοί συλλέκτες του είδους, Rene Maire και Marcel Petitmengin, ήταν Γάλλοι βοτανικοί και ερευνητές. Συνέλεξαν φυτά στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα, το 1904 και το 1906. Κατά τη διάρκεια επισκέψεώς τους στην Ακρόπολη, τον Αύγουστο του 1906, ανακάλυψαν το φυτό που αργότερα δημοσιεύθηκε από τον Halacsy με την ονομασία Micromeria acropolitana. Οι δημοσιεύσεις των Maire και Petitmengin, το 1907 και το 1908, περιέχουν περιγραφές με νέα taxa, πολλούς νέους συνδυασμούς και νέες καταγραφές, βασισμένες στα δείγματά τους, τα οποία διατηρούνται στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ (MPU) και στο Πανεπιστήμιο της Νανσί, στη Γαλλία (NCY). Εξαφανισμένη για έναν αιώνα; Από την αρχική συλλογή της το 1906, κανένας δεν είχε δει ποτέ ξανά τη Micromeria acropolitana στην Αθήνα, μέχρι το 2006. Η τοποθεσία όπου φύεται (locus classicus) είναι η Ακρόπολη, ένας ασβεστολιθικός βράχος ύψους 156 μέτρων. Το μεγαλύτερο μήκος του είναι 300 μ. και το μέγιστο πλάτος του 150 μ. Ο βράχος είναι τραπεζοειδούς σχήματος και η επιφάνειά του σχετικά επίπεδη, με μία ελαφρά κλίση από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Οι Έλληνες έχτιζαν συχνά τις πόλεις τους σε λόφους, προστατεύοντάς τες με δυνατά τείχη. Η Ακρόπολη ήταν το οχυρωμένο μέρος και το υψηλότερο σημείο της αρχαίας πόλης των Αθηνών. Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στην Ακρόπολη το 4000 π. Χ. και κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο (1600-1100 π. Χ.) η Ακρόπολη αποτελούσε το κέντρο της πολιτικής εξουσίας. Οι αρχαιολογικοί χώροι είναι συχνά πλούσιοι σε σπάνια και ενδημικά φυτά. Η Ακρόπολη των Αθηνών προσέφερε καταφύγιο σε μικρά πολυετή φυτά της οικογένειας Labiatae για χιλιάδες χρόνια, πολύ πριν την απαρχή του Ελληνικού Πολιτισμού. Η μεγαλύτερη απειλή των φυτών αυτών είναι η ανθρώπινη παρέμβαση. Ο καθηγητής βοτανικής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Αρτέμης Γιαννίτσαρος έγραφε στην εργασία του «Η χλωρίδα των αρχαιολογικών χώρων της Ελλάδας» (1998): «Η Ακρόπολη πάντως φαίνεται να έχει στερηθεί ενός τουλάχιστον είδους της, του στενότοπου ενδημικού της, δηλαδή μοναδικού σε αυτή και μόνο. Πρόκειται για τη Micromeria acropolitana ή Satureja acropolitana (Halacsy), Greuter & Burdet, της οικογένειας των Labiatae, η οποία σήμερα πρέπει να θεωρείται εξαφανισθέν είδος από την Ελληνική, και γενικότερα την παγκόσμια χλωρίδα». Αυτή ήταν μία δραματική αναφορά, ανάλογες της οποίας έκαναν και οι Ζερβού & Γιαννίτσαρος (1995- 1997) και Phitos στο Red Data Book της Ελλάδος (1995α). Ο Θεοφάνης Κωνσταντινίδης, βοτανικός σήμερα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έγραφε στην «Καθημερινή» της 31ης Αυγούστου 2003: «Η μυστηριώδης Micromeria acropolitana (Μικρομέρια της Ακρόπολης), μικρό και ταπεινό πολυετές είδος, φύτρωνε αποκλειστικά στο βράχο της Ακρόπολης, και το οποίο εδώ και έναν αιώνα, κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε στο βράχο της Ακρόπολης, ούτε κάπου αλλού». Έτσι, παρά τις έρευνες για τη χλωρίδα της περιοχής από τους Paterson (1979), Σαρλή (1994), Ζερβού & Γιαννίτσαρο (1995-1997) και άλλους ερευνητές, κανείς δε φαίνεται να είχε εντοπίσει και πάλι το φυτό. Ανακηρύχθηκε επίσημα προστατευόμενο είδος από την 30η Ιανουαρίου 1981 (Προεδρικό Διάταγμα 67 περί προστασίας της άγριας χλωρίδας και πανίδας).
Ο βιολόγος Γρηγόρης Τσούνης μελέτησε για πολλά χρόνια τη χλωρίδα και πανίδα στην περιοχή της Ακρόπολης των Αθηνών και το 2004 εξέδωσε το βιβλίο «Γύρω από την Ακρόπολη». Μαζί με τον γιο του Λάμπρο, άρχισαν να εξερευνούν τον αρχαιολογικό χώρο και την περιοχή γύρω απ’ αυτόν (Λόφος Φιλοπάππου, Πνύκα, Λόφος των Νυμφών, Άρειος Πάγος, Πλάκα, Αρχαία Αγορά, Κεραμικός, Ναός του Ολυμπίου Διός, Ιλισός ποταμός κ.λπ.).
Το 2006 ανακάλυψαν έναν μικρό πληθυσμό φυτών (από Μικρομέριες 200 φυτά) που θεώρησαν ότι μπορεί να είναι η από καιρό εξαφανισμένη Micromeria acropolitana. Συνέχισαν να παρατηρούν τα φυτά καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Η εποχή της ανθοφορίας τους ήταν κυρίως το Μάιο και Ιούνιο. Πρόσεξαν ότι το φυτό δεν το επισκέπτονταν μέλισσες, σφήκες ή πεταλούδες. Εντούτοις, παρατήρησαν ότι τα μυρμήγκια μετέφεραν στη φωλιά τους, ανάμεσα σε ρωγμές και σχισμές του βράχου, τους μικρούς μαύρους σπόρους του και πιθανότατα αυτός να είναι ο τρόπος με τον οποίο διασπείρεται. Την άνοιξη του 2009 θεώρησαν ότι είχε έρθει η στιγμή να επιβεβαιώσουν την ταυτότητα του φυτού τους, να δουν αν όντως ήταν η Micromeria acropolitana Halacsy. Μία επίσκεψη στην ιστοσελίδα του Virtual Herbarium του Πανεπιστημίου της Βιέννης τους έπεισε ότι τα φυτά που παρατηρούσαν αυτά τα τρία χρόνια έμοιαζαν να είναι πανομοιότυπα με το δείγμα που υπάρχει εκεί. Εν τούτοις, επιθυμούσαν διακαώς μία πιο οριστική και χειροπιαστή ταυτοποίηση. Μετά από σύσταση του Γιώργου Σφήκα, αποφάσισαν να επικοινωνήσουν με την Δρα Kit Tan του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, διεθνώς γνωστή για την έρευνά της πάνω στην Ελληνική χλωρίδα. Έτσι, της έστειλαν τρεις φωτογραφίες από το αρχείο τους. Ανταποκρίθηκε άμεσα και τους ζήτησε να της αποστείλουν δείγματα για περαιτέρω μελέτη, καθώς τίποτα δε μπορούσε να αναγνωριστεί με σιγουριά από τις φωτογραφίες. Της έστειλαν επτά δείγματα (όχι ολόκληρα φυτά αλλά μικρά μέρη απ αυτά). Η Δρ. Kit Tan τους απάντησε ότι έξι από αυτά ανήκουν στη Micromeria juliana (L.) Benth. ex Reichenb. όμως το έβδομο ήταν πολύ ενδιαφέρον φυτό και θα έπρεπε να περιμένουν μερικές μέρες καθώς ήθελε να το ερευνήσει περισσότερο. Σύντομα έλαβαν την επιβεβαίωση ότι το φυτό τους ήταν πράγματι το από χρόνια εξαφανισμένο ενδημικό του βράχου της Ακρόπολης. Μπορείτε να φανταστείτε την απίστευτη χαρά τους στο άκουσμα αυτού του καλού νέου. Ο πληθυσμός τον οποίο παρακολουθούσαν παρέμεινε σταθερός όλα αυτά τα χρόνια, παρουσιάζοντας μία μικρή αύξηση το 2009, εξαιτίας των άφθονων και παρατεταμένων χειμερινών βροχοπτώσεων. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν λιγότερα από 200 φυτά (στην Ακρόπολη) και βεβαίως η μεγαλύτερη απειλή τους είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα, η συνεχής εκρίζωσή τους, καθώς και ο συνεχής καθαρισμός του αρχαιολογικού χώρου. Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι το φυτό υπάρχει εκεί πολύ πριν την εμφάνιση του Ελληνικού Πολιτισμού, πολύ περισσότερο από 5.000 χρόνια. Συνεπώς, το ενδιαφέρον για την Ακρόπολη, αυτό το σπουδαίο ιστορικό μνημείο του Ελληνικού Πολιτισμού, πρέπει να ισορροπήσει με το ενδιαφέρον για το ένα και μοναδικό υπό εξαφάνιση ενδημικό είδος της, το οποίο θα πρέπει και αυτό να αντιμετωπιστεί ως μέρος της Ελληνικής φυσικής κληρονομιάς.
Γράφουν :
"Από την πρώτη στιγμή που τις είδαμε καταλάβαμε ότι είχαμε ξανανακαλύψει το χαμένο φυτό, το θησαυρό της Ακρόπολης, το στενότοπο ενδημικό της! Τη Μικρομέρια της Ακρόπολης! Όλον αυτόν τον καιρό παρακολουθούσαμε τα φυτά στις διάφορες φάσεις τους, στις διάφορες εποχές του χρόνου. Την άνοιξη του 2009 πιστέψαμε ότι έφτασε η ώρα να ψάξουμε καλύτερα και να δούμε αν τα φυτά που είχαμε υπό παρατήρηση ήταν οι Μικρομέριες της Ακρόπολης. Το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να επισκεφθούμε το Herbarium WV, Institute of Botany, University of Vienna, στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://herbarium.univie.ac.at/index.htm. και, ειδικά για τη Μικρομέρια της Ακρόπολης (Micromeria acropolitana), στη διεύθυνση: http://herbarium.univie.ac.at/database/detail.php?ID=98775. Όταν είδαμε τη Micromeria acropolitana στο Herbarium WV, δεν είχαμε καμία αμφιβολία ότι ήταν ίδια με τα φυτά που εμείς παρακολουθούσαμε όλα αυτά τα χρόνια! Η χαρά μας ήταν μοναδική, παρ’ όλα αυτά δεν εφησυχάσαμε. Στις αρχές Μαΐου επικοινωνήσαμε με τη βοτανικό δρα Kit Tan, στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. Στην δρα Kit Tan στείλαμε στην αρχή φωτογραφικό υλικό και στη συνέχεια μικρά μέρη από Μικρομέριες (όχι ολόκληρα φυτά). Η επικοινωνία μας ήταν τακτική. Στις 16 Ιουνίου 2009, στις 8.07 π.μ., με e-mail η δρ Kit Tan μας έστειλε τα συγχαρητήριά της για την ανακάλυψή μας. Έγραφε: «I have now checked with the type specimen of Micromeria acropolitana and I am glad to say you have rediscovered the species on Acropolis». Η δρ Kit Tan ήρθε στην Αθήνα στις 8.7.2009. Επισκεφθήκαμε την Ακρόπολη και επιβεβαίωσε με μεγάλη συγκίνηση την ανακάλυψή μας. Το φυτό φύεται σε βραχώδη μέρη και σε πέτρες τειχών, στις σχισμές, εκεί που υπάρχει λίγο χώμα. Είναι πολυετές και το ύψος του είναι 5-20 εκ. Φυτρώνει στο υψόμετρο των 156 μέτρων, σε περιοχές κυρίως με ανατολικό προσανατολισμό, για να βλέπει καλύτερα τον ήλιο. Ανθίζει τον Μάιο-Ιούνιο, με μικρά ροζ άνθη. Το φυτό, όλα αυτά τα χρόνια, δεν είδαμε να το επισκέπτονται μέλισσες, σφήκες ή πεταλούδες. Πολλές φορές, κοντά στο φυτό συναντήσαμε μυρμήγκια και μυρμηγκοφωλιές. Τα μυρμήγκια είδαμε να μεταφέρουν τους μαύρους μικρούς σπόρους της Micromeria. H Micromeria φύεται πολλές φορές πολύ κοντά ή μαζί με ένα φυτό με κίτρινα μικρά λουλουδάκια, την Πικραλίδα Picris sp. (αυτό το φυτό το επισκέπτονται συχνά διάφορα είδη από πεταλούδες). Ο πληθυσμός του φυτού, όλα αυτά τα χρόνια, ήταν σταθερός, με μία μικρή αύξηση το 2009. (Αυτό το γεγονός ίσως να οφείλεται στη μεγάλη και παρατεταμένη βροχόπτωση). Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο, γιατί ο πληθυσμός του δεν ξεπερνά τα 200 άτομα. Κινδυνεύει κυρίως από την ανθρώπινη παρουσία, την τουριστική δραστηριότητα, την εκρίζωση και από τον καθαρισμό του αρχαιολογικού χώρου. Η Micromeria acropolitana πρέπει να προστατευθεί και να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού. Είναι το ενδημικό της Ακρόπολης! Από εδώ και στο εξής πρέπει να γίνει το σύμβολο της Ακρόπολης, το σύμβολο της επιβίωσης! Είναι φυτό από τα πιο σπάνια και μοναδικά του κόσμου, με ιστορία πιο μακρά από εκείνην του χώρου που το φιλοξενεί. Γι’ αυτό, όπως δείχνουμε μεγάλο ενδιαφέρον για τα μνημεία του πολιτισμού μας, οφείλουμε να δείξουμε το ανάλογο ενδιαφέρον και για τους θησαυρούς της φυσικής μας κληρονομιάς. Και η Micromeria acropolitana είναι ένας μεγάλος θησαυρός της φυσικής μας κληρονομιάς, που οφείλουμε να τον παραδώσουμε στις επόμενες γενιές! Στο χώρο της Ακρόπολης φύονται και άλλα ενδημικά, όπως: η Centaurea attica, η Centaurea raphanina mixta, η Inula verbascifolia methanea, το Ornirhogalum atticum, καθώς και ορισμένα σπάνια για τον ελληνικό χώρο φυτά, όπως το Peganum harmala και το Biarum tennifolium. Στο βράχο της Ακρόπολης υπάρχουν επίσης μερικά αξιόλογα βραχόφιλα φυτά, όπως η Scrophularia heterophyla, το ελληνικό ενδημικό Inula verbascifolia methanea, το πτεριδόφυτο Cheilanthes vellea, κ.ά. Επίσης, στις 22 Οκτωβρίου 2009, ανακαλύψαμε στη νότια πλευρά της Ακρόπολης, ύστερα από πληροφορίες που μας έδωσαν οι αρχαιολόγοι Έφη Κασάπογλου και Αμαλία Γιαννακοπούλου, πάνω στις πέτρες, στο Ναό του Διονύσου, το Κροκοδειλάκι (Agama stellio). Ζει συνήθως σε άνυδρες και ξηρές περιοχές. Βρίσκεται στα νησιά του Αιγαίου (ΒΑ Αιγαίο, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα). Στην Κέρκυρα, στους Παξούς και σε μερικές περιοχές κοντά στη Θεσσαλονίκη, όπου πιθανώς έχει εισαχθεί εκεί από τον άνθρωπο. Το Κροκοδειλάκι παρατηρείται για πρώτη φορά στην Αττική! Το συγκεκριμένο είδος μάλλον έχει εισαχθεί από τον άνθρωπο. Ίσως έφτασε εδώ με τα μάρμαρα που φέρνουν για τις αναστηλώσεις των μνημείων της Ακρόπολης. Το θέμα έχει ενδιαφέρον. Θα το μελετήσουμε και πάλι από την άνοιξη του 2010. Όπως τονίσαμε και στην αρχή, η Ακρόπολη είναι το σημαντικότερο μνημείο πολιτισμού, αλλά και ένα μοναδικό μνημείο της φύσης. Μνημεία Φύσης μπορούν να χαρακτηριστούν περιοχές που παρουσιάζουν ιδιαίτερη παλαιοντολογική, γεωμορφολογική και ιστορική σημασία, αλλά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν Εθνικοί Δρυμοί ή Αισθητικά Δάση, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.Δ. 996/1971. Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης μπορούν να χαρακτηριστούν και δέντρα ή συστάδες δέντρων, υγρότοποι ή ακόμα και σπάνια είδη φυτών, με ιδιαίτερη βοτανική, φυτογεωγραφική, αισθητική και ιστορική σημασία. Είναι αναγκαίο να ληφθούν μέτρα για την προστασία της χλωρίδας, της πανίδας, αλλά και για την ανάδειξη του φυσικού μνημείου. Έτσι, θα μπορέσει να διατηρηθεί ο χλωριδικός πλούτος και η βιοποικιλότητα της περιοχής.
γράφει ο βιολόγος Γρηγόρης Τσούνης στο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ τεύχος 113 σελ.96-100
http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/113-10.pdf
και στο άρθρο Η Micromeria acropolitana ανακαλύφθηκε ξανά στην Αθήνα
των Γρηγόρη Τσούνη, Λάμπρου Τσούνη και Kit Tan περιοδικό η φύση τεύχος 126 διαβάζουμε τα παρακάτω :
Ο Γάλλος φιλόσοφος και ιστοριογράφος Ernest Renan, στο περίφημο κείμενό του Προσευχή πάνω στην Ακρόπολη, που εμπνεύστηκε κατά την ανάβασή του στην Ακρόπολη το 1865, έγραφε: «Η εντύπωση που μου προξένησε η Αθήνα είναι η πιο δυνατή από όσες έχω νιώσει έως τώρα. Ένας είναι ο τόπος όπου υπάρχει η τελειότητα, δεν υπάρχει δεύτερος: αυτός. Ποτέ δεν είχα φανταστεί κάτι παρόμοιο. Αυτό που αντίκρισα ήταν το ιδεώδες, απαθανατισμένο σε πεντελικό μάρμαρο. Έως τότε πίστευα ότι η τελειότητα δεν είναι του κόσμου τούτου».Και συνεχίζει: «Ήξερα πριν από το ταξίδι μου ότι η Ελλάδα είχε δημιουργήσει την επιστήμη, την τέχνη, τη φιλοσοφία, τον πολιτισμό, αλλά μου έλειπε η κλίμακα. Όταν είδα την Ακρόπολη, μου αποκαλύφθηκε το θείο». Σε άλλο σημείο του έργου του, απευθυνόμενος προς τη θεά Αθηνά, γράφει: «Ω, ευγένεια, ω, απλή κι αληθινή ομορφιά! Θεά που η λατρεία σου σημαίνει λόγο και σοφία, εσύ που ο ναός σου είναι ένα αιώνιο μάθημα αυτογνωσίας και ειλικρίνειας!» Όλοι επάνω στον πλανήτη Γη γνωρίζουν ότι η Ακρόπολη είναι το σημαντικότερο μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού. Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι η Ακρόπολη είναι επίσης ένα σημαντικό μνημείο της φύσης. Ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Αττικής, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από τον εθνικούς δρυμούς Πάρνηθας, Σουνίου, από το Αισθητικό Δάσος της Καισαριανής, από τον υγρότοπο του Σχινιά. Οι αρχαιολογικοί χώροι είναι από τη φύση τους νησίδες άγριας ζωής, γιατί εδώ προσφέρονται οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη πλούσιας χλωρίδας-βλάστησης και πανίδας και προσφέρουν ασφαλές καταφύγιο για την αναπαραγωγή και τη διατροφή μεγάλου αριθμού πουλιών. Στην Ακρόπολη, από παλιά, αλλά ακόμη και σήμερα, φωλιάζει η Κουκουβάγια (Athene noctua), σύμβολο της θεάς Αθηνάς και της Σοφίας. Στα βράχια της Ακρόπολης, εκτός από τα Αγριοπερίστερα, φωλιάζουν τα σπάνια Βραχοκιρκίνεζα (Falco tinnunculus) (δύο ζευγάρια) και οι Γαλαζοκότσυφες (Monticola solitarius) που το κελάηδημά τους μοιάζει με τον ήχο του φλάουτου. Την άνοιξη σκίζουν τον ουρανό με χάρη τα Χελιδόνια, τα Σταβλοχελίδονα (Hirundo rustica) (που φωλιάζουν στην Πλάκα) και οι Σταχτάρες (Apus apus και Apus melba), που τείνουν να εξαφανιστούν. Αυτές φωλιάζουν στις σπηλιές του Ιερού Βράχου. Στο φυσικό περιβάλλον της Ακρόπολης, με την πλούσια βλάστηση, που είναι προστατευμένο από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, την άνοιξη φωλιάζουν επίσης αρκετά ζευγάρια (περίπου 10) από Τσαλαπετεινούς (Upupa epops). Άλλα πουλιά που βρίσκουν καταφύγιο και φωλιάζουν εδώ είναι: η Δεκαοχτούρα, ο Μυγοχάφτης, ο Κότσυφας, οι Παπαδίτσες, η Καρδερίνα, ο Φλώρος, η Καρακάξα, το Σπουργίτι, ο Μαυροτσιροβάκος Όταν αρχίζει να χειμωνιάζει και τα αποδημητικά έχουν φύγει, τότε μένουν τα μόνιμα και οι χειμωνιάτικοι επισκέπτες, που έρχονται στην Ακρόπολη αυτή την εποχή. Τα μόνιμα είναι τα Αγριοπερίστερα, η Δεκαοχτούρα, ο Μαυροτσιροβάκος, ο Κότσυφας, ο Γαλαζοκότσυφας, η Καρδερίνα, ο Σπουργίτης. Το χειμώνα κάνουν την εμφάνισή τους η Ποντικοβαρβακίνα, το Ξεφτέρι, ο Πετρίτης και η Τυτώ. Οι χειμωνιάτικοι επισκέπτες, που έρχονται από τον κρύο βορρά και βρίσκουν καταφύγιο στους αρχαιολογικούς χώρους της Ακρόπολης, είναι: η Σταχτοσουσουράδα, η Λευκοσουσουράδα, ο Τρυποφράχτης, ο Φυλλοσκόπος, ο Καρβουνιάρης, ο Κοκκινολαίμης, η Τσίχλα, η Γαλαζοπαπαδίτσα, το Σιρλοτσίχλονο, το Ψαρόνι, οι Σπίνοι. Την άνοιξη μπορεί να παρατηρήσει κανείς να πετούν πάνω από την Ακρόπολη, σε διαφορετικούς σχηματισμούς, πουλιά που τραβούν για το βορρά, όπως Χήνες, Γερανοί, Ερωδιοί, Νυχτοκόρακες, Ασπροπάρηδες και διάφορα άλλα αρπακτικά. Την άνοιξη (τις πρώτες μέρες των αποδημιών), μπορεί να ακούσει κανείς και το μελωδικό κελάηδημα των Αηδονιών. Επίσης, στις αρχές της άνοιξης πάντοτε, το νυχτερινό κάλεσμα του Γκιώνη, αλλά και της Κουκουβάγιας (όλο το χρόνο). Η περιοχή της Ακρόπολης είναι πλούσια και σε ασπόνδυλα (έντομα, πεταλούδες). Υπάρχουν επίσης στο χώρο Χερσοχελώνες, Πρασινόσαυρες, το Κροκοδειλάκι και σπάνια κάνει την εμφάνισή της και η Δενδρογαλιά. Μέσα στα σπήλαια που υπάρχουν στο χώρο της Ακρόπολης, βρίσκουν καταφύγιο οι Μικρονυχτερίδες (Pipistrellus pipistrellus).
Όλοι γνωρίζουν ότι η Αττική είναι ένας μεγάλος βοτανικός κήπος, το ίδιο ισχύει όμως για την Ακρόπολη και τους γύρω λόφους. Ανάμεσα στις Μαργαρίτες, στις Μολόχες, στις Παπαρούνες, στις Στερνμπεργκιές, στα Πεντάνευρα, τα Χαμομήλια, τα Περδικάκια, τις Κάππαρες και τις Βρωμούσες, υπάρχουν ενδημικά και σπάνια φυτά. Ένα απ’ αυτά, το πιο σημαντικό ενδημικό, είναι η Micromeria acropolitana. Η Μικρομέρια της Ακρόπολης είναι ένα μικρό πολυετές φυτό, που φυτρώνει αποκλειστικά στην περιοχή της Ακρόπολης. Είναι ενδημικό της Ακρόπολης, της Αττικής. Σύμφωνα με τους βοτανολόγους, εδώ και πάνω από έναν αιώνα, το φυτό αυτό έχει εξαφανισθεί και δεν φυτρώνει πια στην Ακρόπολη.
Ο βοτανολόγος Θεοφάνης Κωνσταντινίδης, στο άρθρο του «Ακριβοθώρητα αγριολούλουδα της αττικής γης» στην εφημερίδα «Καθημερινή» (31.8.2003), γράφει: «Η μυστηριώδης Micromeria acropolitana (Μικρομέρια της Ακρόπολης), μικρό και ταπεινό πολυετές είδος, φύτρωνε αποκλειστικά στο βράχο της Ακρόπολης και το οποίο εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε στον βράχο της Ακρόπολης, ούτε κάπου αλλού». Οι αρχαιολογικοί χώροι στην Ελλάδα, όπως είναι γνωστό σε όλους, παρουσιάζουν μεγάλο οικολογικό ενδιαφέρον για τη μεγάλη ποικιλία των οικοσυστημάτων, αλλά και για την ποικιλία των ειδών (φυτών και ζώων). Φιλοξενούν σημαντικά είδη φυτών. Πολλά από αυτά είναι σπάνια, και άλλα ενδημικά.
Αρκετά όμως έχουν χαθεί από τις ανθρώπινες δραστηριότητες και από τις επεμβάσεις. Το κλασικό μας παράδειγμα βρίσκεται στην Ακρόπολη των Αθηνών. Ο καθηγητής Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αρτέμης Γιαννίτσαρος, έγραφε στην εργασία του «Η χλωρίδα των αρχαιολογικών χώρων της Ελλάδας» (1998): «Η Ακρόπολη, πάντως, φαίνεται ότι έχει στερηθεί ενός τουλάχιστον είδους της, στενότοπου ενδημικού, δηλαδή μοναδικού σε αυτήν και μόνο. Πρόκειται για την Micromeria acropolitana Halácsy ή Satureja acropolitana (Halácsy) Greuter and Burdet, της οικογένειας Labiatae, η οποία σήμερα πρέπει να θεωρείται εξαφανισθέν είδος από την ελληνική και γενικά την παγκόσμια χλωρίδα» (Γιαννίτσαρος και Ζερβού, 1995-1997, Phitos, 1995α). Πολλές χλωριδικές έρευνες έγιναν στην περιοχή από τους Heldreich (1880), Halácsy (1901-1904, 1908), τον Paterson (1979), τον Sarlis (1994), τους Ζερβού και Γιαννίτσαρο (1995- 1997) και διάφορους άλλους μεμονωμένους ερευνητές. Η Micromeria acropolitana Halácsy είναι γνωστή μόνο από την αναφορά του Halácsy (1908). Οι πρώτοι που συνέλεξαν το είδος ήταν ο René Maire και Marcel Petitmengin, Γάλλοι βοτανικοί του Πανεπιστημίου του Μονπελιέ και του Πανεπιστημίου Nancy, κατά την επίσκεψή τους στην Ακρόπολη, το 1906. Από τότε το φυτό έχει χαθεί και παρά τις έρευνες πολλών ερευνητών, το φυτό δεν έχει εντοπισθεί. Η Micromeria acropolitana, με το Προεδρικό Διάταγμα 67 «Περί προστασίας της Αυτοφυούς Χλωρίδας και Άγριας Πανίδας» (τεύχος 1, αρ. φυλ. 23), προστατεύεται στην Ελλάδα από τις 30 Ιανουαρίου του 1981. Για αρκετά χρόνια, ερεύνησα προσωπικά την πανίδα και τη χλωρίδα στην περιοχή της Ακρόπολης. To 2004 κυκλοφόρησε το βιβλίο μου Γύρω από την Ακρόπολη, από τις εκδόσεις Explorer. Από τότε συνεχίζω, μαζί με το γιο μου Λάμπρο Τσούνη, τις έρευνες για την πανίδα και τη χλωρίδα στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης, αλλά και στις γύρω περιοχές.
Ο πρώτος που περιέγραψε το είδος και έδωσε το όνομα του σ’ αυτό είναι ο Eugene von Halacsy (1842-1913) ένας Αυστριακός γιατρός και βοτανικός, Ουγγρικής καταγωγής. Πραγματοποίησε δύο ερευνητικές αποστολές στην Ελλάδα, το 1888 και το 1893, τα αποτελέσματα των οποίων δημοσιεύθηκαν, σε μία σειρά άρθρων, σε Αυστριακές κυρίως εφημερίδες. Η βοτανική εργασία του στην Ελλάδα συνοψίζεται στους τρεις τόμους της Conspectus Florae Graecae (1900-1904, με συμπληρωματικές εκδόσεις το 1908 και το 1912). Η εργασία του είναι προσεκτική και ακριβής και αποτελεί, ακόμη και σήμερα, σημαντική πηγή πληροφόρησης. Το ελληνικό φυτολόγιό του διατηρείται σε ξεχωριστή θέση στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης και περιλαμβάνει τα δικά του δείγματα καθώς και δείγματα άλλων συλλεκτών. Οι αρχικοί συλλέκτες του είδους, Rene Maire και Marcel Petitmengin, ήταν Γάλλοι βοτανικοί και ερευνητές. Συνέλεξαν φυτά στην Πελοπόννησο και τη Στερεά Ελλάδα, το 1904 και το 1906. Κατά τη διάρκεια επισκέψεώς τους στην Ακρόπολη, τον Αύγουστο του 1906, ανακάλυψαν το φυτό που αργότερα δημοσιεύθηκε από τον Halacsy με την ονομασία Micromeria acropolitana. Οι δημοσιεύσεις των Maire και Petitmengin, το 1907 και το 1908, περιέχουν περιγραφές με νέα taxa, πολλούς νέους συνδυασμούς και νέες καταγραφές, βασισμένες στα δείγματά τους, τα οποία διατηρούνται στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ (MPU) και στο Πανεπιστήμιο της Νανσί, στη Γαλλία (NCY). Εξαφανισμένη για έναν αιώνα; Από την αρχική συλλογή της το 1906, κανένας δεν είχε δει ποτέ ξανά τη Micromeria acropolitana στην Αθήνα, μέχρι το 2006. Η τοποθεσία όπου φύεται (locus classicus) είναι η Ακρόπολη, ένας ασβεστολιθικός βράχος ύψους 156 μέτρων. Το μεγαλύτερο μήκος του είναι 300 μ. και το μέγιστο πλάτος του 150 μ. Ο βράχος είναι τραπεζοειδούς σχήματος και η επιφάνειά του σχετικά επίπεδη, με μία ελαφρά κλίση από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Οι Έλληνες έχτιζαν συχνά τις πόλεις τους σε λόφους, προστατεύοντάς τες με δυνατά τείχη. Η Ακρόπολη ήταν το οχυρωμένο μέρος και το υψηλότερο σημείο της αρχαίας πόλης των Αθηνών. Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στην Ακρόπολη το 4000 π. Χ. και κατά τη Μυκηναϊκή περίοδο (1600-1100 π. Χ.) η Ακρόπολη αποτελούσε το κέντρο της πολιτικής εξουσίας. Οι αρχαιολογικοί χώροι είναι συχνά πλούσιοι σε σπάνια και ενδημικά φυτά. Η Ακρόπολη των Αθηνών προσέφερε καταφύγιο σε μικρά πολυετή φυτά της οικογένειας Labiatae για χιλιάδες χρόνια, πολύ πριν την απαρχή του Ελληνικού Πολιτισμού. Η μεγαλύτερη απειλή των φυτών αυτών είναι η ανθρώπινη παρέμβαση. Ο καθηγητής βοτανικής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Αρτέμης Γιαννίτσαρος έγραφε στην εργασία του «Η χλωρίδα των αρχαιολογικών χώρων της Ελλάδας» (1998): «Η Ακρόπολη πάντως φαίνεται να έχει στερηθεί ενός τουλάχιστον είδους της, του στενότοπου ενδημικού της, δηλαδή μοναδικού σε αυτή και μόνο. Πρόκειται για τη Micromeria acropolitana ή Satureja acropolitana (Halacsy), Greuter & Burdet, της οικογένειας των Labiatae, η οποία σήμερα πρέπει να θεωρείται εξαφανισθέν είδος από την Ελληνική, και γενικότερα την παγκόσμια χλωρίδα». Αυτή ήταν μία δραματική αναφορά, ανάλογες της οποίας έκαναν και οι Ζερβού & Γιαννίτσαρος (1995- 1997) και Phitos στο Red Data Book της Ελλάδος (1995α). Ο Θεοφάνης Κωνσταντινίδης, βοτανικός σήμερα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, έγραφε στην «Καθημερινή» της 31ης Αυγούστου 2003: «Η μυστηριώδης Micromeria acropolitana (Μικρομέρια της Ακρόπολης), μικρό και ταπεινό πολυετές είδος, φύτρωνε αποκλειστικά στο βράχο της Ακρόπολης, και το οποίο εδώ και έναν αιώνα, κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε στο βράχο της Ακρόπολης, ούτε κάπου αλλού». Έτσι, παρά τις έρευνες για τη χλωρίδα της περιοχής από τους Paterson (1979), Σαρλή (1994), Ζερβού & Γιαννίτσαρο (1995-1997) και άλλους ερευνητές, κανείς δε φαίνεται να είχε εντοπίσει και πάλι το φυτό. Ανακηρύχθηκε επίσημα προστατευόμενο είδος από την 30η Ιανουαρίου 1981 (Προεδρικό Διάταγμα 67 περί προστασίας της άγριας χλωρίδας και πανίδας).
Ο βιολόγος Γρηγόρης Τσούνης μελέτησε για πολλά χρόνια τη χλωρίδα και πανίδα στην περιοχή της Ακρόπολης των Αθηνών και το 2004 εξέδωσε το βιβλίο «Γύρω από την Ακρόπολη». Μαζί με τον γιο του Λάμπρο, άρχισαν να εξερευνούν τον αρχαιολογικό χώρο και την περιοχή γύρω απ’ αυτόν (Λόφος Φιλοπάππου, Πνύκα, Λόφος των Νυμφών, Άρειος Πάγος, Πλάκα, Αρχαία Αγορά, Κεραμικός, Ναός του Ολυμπίου Διός, Ιλισός ποταμός κ.λπ.).
Το 2006 ανακάλυψαν έναν μικρό πληθυσμό φυτών (από Μικρομέριες 200 φυτά) που θεώρησαν ότι μπορεί να είναι η από καιρό εξαφανισμένη Micromeria acropolitana. Συνέχισαν να παρατηρούν τα φυτά καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Η εποχή της ανθοφορίας τους ήταν κυρίως το Μάιο και Ιούνιο. Πρόσεξαν ότι το φυτό δεν το επισκέπτονταν μέλισσες, σφήκες ή πεταλούδες. Εντούτοις, παρατήρησαν ότι τα μυρμήγκια μετέφεραν στη φωλιά τους, ανάμεσα σε ρωγμές και σχισμές του βράχου, τους μικρούς μαύρους σπόρους του και πιθανότατα αυτός να είναι ο τρόπος με τον οποίο διασπείρεται. Την άνοιξη του 2009 θεώρησαν ότι είχε έρθει η στιγμή να επιβεβαιώσουν την ταυτότητα του φυτού τους, να δουν αν όντως ήταν η Micromeria acropolitana Halacsy. Μία επίσκεψη στην ιστοσελίδα του Virtual Herbarium του Πανεπιστημίου της Βιέννης τους έπεισε ότι τα φυτά που παρατηρούσαν αυτά τα τρία χρόνια έμοιαζαν να είναι πανομοιότυπα με το δείγμα που υπάρχει εκεί. Εν τούτοις, επιθυμούσαν διακαώς μία πιο οριστική και χειροπιαστή ταυτοποίηση. Μετά από σύσταση του Γιώργου Σφήκα, αποφάσισαν να επικοινωνήσουν με την Δρα Kit Tan του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης, διεθνώς γνωστή για την έρευνά της πάνω στην Ελληνική χλωρίδα. Έτσι, της έστειλαν τρεις φωτογραφίες από το αρχείο τους. Ανταποκρίθηκε άμεσα και τους ζήτησε να της αποστείλουν δείγματα για περαιτέρω μελέτη, καθώς τίποτα δε μπορούσε να αναγνωριστεί με σιγουριά από τις φωτογραφίες. Της έστειλαν επτά δείγματα (όχι ολόκληρα φυτά αλλά μικρά μέρη απ αυτά). Η Δρ. Kit Tan τους απάντησε ότι έξι από αυτά ανήκουν στη Micromeria juliana (L.) Benth. ex Reichenb. όμως το έβδομο ήταν πολύ ενδιαφέρον φυτό και θα έπρεπε να περιμένουν μερικές μέρες καθώς ήθελε να το ερευνήσει περισσότερο. Σύντομα έλαβαν την επιβεβαίωση ότι το φυτό τους ήταν πράγματι το από χρόνια εξαφανισμένο ενδημικό του βράχου της Ακρόπολης. Μπορείτε να φανταστείτε την απίστευτη χαρά τους στο άκουσμα αυτού του καλού νέου. Ο πληθυσμός τον οποίο παρακολουθούσαν παρέμεινε σταθερός όλα αυτά τα χρόνια, παρουσιάζοντας μία μικρή αύξηση το 2009, εξαιτίας των άφθονων και παρατεταμένων χειμερινών βροχοπτώσεων. Υπολογίζεται ότι υπάρχουν λιγότερα από 200 φυτά (στην Ακρόπολη) και βεβαίως η μεγαλύτερη απειλή τους είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα, η συνεχής εκρίζωσή τους, καθώς και ο συνεχής καθαρισμός του αρχαιολογικού χώρου. Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι το φυτό υπάρχει εκεί πολύ πριν την εμφάνιση του Ελληνικού Πολιτισμού, πολύ περισσότερο από 5.000 χρόνια. Συνεπώς, το ενδιαφέρον για την Ακρόπολη, αυτό το σπουδαίο ιστορικό μνημείο του Ελληνικού Πολιτισμού, πρέπει να ισορροπήσει με το ενδιαφέρον για το ένα και μοναδικό υπό εξαφάνιση ενδημικό είδος της, το οποίο θα πρέπει και αυτό να αντιμετωπιστεί ως μέρος της Ελληνικής φυσικής κληρονομιάς.
Γράφουν :
"Από την πρώτη στιγμή που τις είδαμε καταλάβαμε ότι είχαμε ξανανακαλύψει το χαμένο φυτό, το θησαυρό της Ακρόπολης, το στενότοπο ενδημικό της! Τη Μικρομέρια της Ακρόπολης! Όλον αυτόν τον καιρό παρακολουθούσαμε τα φυτά στις διάφορες φάσεις τους, στις διάφορες εποχές του χρόνου. Την άνοιξη του 2009 πιστέψαμε ότι έφτασε η ώρα να ψάξουμε καλύτερα και να δούμε αν τα φυτά που είχαμε υπό παρατήρηση ήταν οι Μικρομέριες της Ακρόπολης. Το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να επισκεφθούμε το Herbarium WV, Institute of Botany, University of Vienna, στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://herbarium.univie.ac.at/index.htm. και, ειδικά για τη Μικρομέρια της Ακρόπολης (Micromeria acropolitana), στη διεύθυνση: http://herbarium.univie.ac.at/database/detail.php?ID=98775. Όταν είδαμε τη Micromeria acropolitana στο Herbarium WV, δεν είχαμε καμία αμφιβολία ότι ήταν ίδια με τα φυτά που εμείς παρακολουθούσαμε όλα αυτά τα χρόνια! Η χαρά μας ήταν μοναδική, παρ’ όλα αυτά δεν εφησυχάσαμε. Στις αρχές Μαΐου επικοινωνήσαμε με τη βοτανικό δρα Kit Tan, στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. Στην δρα Kit Tan στείλαμε στην αρχή φωτογραφικό υλικό και στη συνέχεια μικρά μέρη από Μικρομέριες (όχι ολόκληρα φυτά). Η επικοινωνία μας ήταν τακτική. Στις 16 Ιουνίου 2009, στις 8.07 π.μ., με e-mail η δρ Kit Tan μας έστειλε τα συγχαρητήριά της για την ανακάλυψή μας. Έγραφε: «I have now checked with the type specimen of Micromeria acropolitana and I am glad to say you have rediscovered the species on Acropolis». Η δρ Kit Tan ήρθε στην Αθήνα στις 8.7.2009. Επισκεφθήκαμε την Ακρόπολη και επιβεβαίωσε με μεγάλη συγκίνηση την ανακάλυψή μας. Το φυτό φύεται σε βραχώδη μέρη και σε πέτρες τειχών, στις σχισμές, εκεί που υπάρχει λίγο χώμα. Είναι πολυετές και το ύψος του είναι 5-20 εκ. Φυτρώνει στο υψόμετρο των 156 μέτρων, σε περιοχές κυρίως με ανατολικό προσανατολισμό, για να βλέπει καλύτερα τον ήλιο. Ανθίζει τον Μάιο-Ιούνιο, με μικρά ροζ άνθη. Το φυτό, όλα αυτά τα χρόνια, δεν είδαμε να το επισκέπτονται μέλισσες, σφήκες ή πεταλούδες. Πολλές φορές, κοντά στο φυτό συναντήσαμε μυρμήγκια και μυρμηγκοφωλιές. Τα μυρμήγκια είδαμε να μεταφέρουν τους μαύρους μικρούς σπόρους της Micromeria. H Micromeria φύεται πολλές φορές πολύ κοντά ή μαζί με ένα φυτό με κίτρινα μικρά λουλουδάκια, την Πικραλίδα Picris sp. (αυτό το φυτό το επισκέπτονται συχνά διάφορα είδη από πεταλούδες). Ο πληθυσμός του φυτού, όλα αυτά τα χρόνια, ήταν σταθερός, με μία μικρή αύξηση το 2009. (Αυτό το γεγονός ίσως να οφείλεται στη μεγάλη και παρατεταμένη βροχόπτωση). Το φυτό βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο, γιατί ο πληθυσμός του δεν ξεπερνά τα 200 άτομα. Κινδυνεύει κυρίως από την ανθρώπινη παρουσία, την τουριστική δραστηριότητα, την εκρίζωση και από τον καθαρισμό του αρχαιολογικού χώρου. Η Micromeria acropolitana πρέπει να προστατευθεί και να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού. Είναι το ενδημικό της Ακρόπολης! Από εδώ και στο εξής πρέπει να γίνει το σύμβολο της Ακρόπολης, το σύμβολο της επιβίωσης! Είναι φυτό από τα πιο σπάνια και μοναδικά του κόσμου, με ιστορία πιο μακρά από εκείνην του χώρου που το φιλοξενεί. Γι’ αυτό, όπως δείχνουμε μεγάλο ενδιαφέρον για τα μνημεία του πολιτισμού μας, οφείλουμε να δείξουμε το ανάλογο ενδιαφέρον και για τους θησαυρούς της φυσικής μας κληρονομιάς. Και η Micromeria acropolitana είναι ένας μεγάλος θησαυρός της φυσικής μας κληρονομιάς, που οφείλουμε να τον παραδώσουμε στις επόμενες γενιές! Στο χώρο της Ακρόπολης φύονται και άλλα ενδημικά, όπως: η Centaurea attica, η Centaurea raphanina mixta, η Inula verbascifolia methanea, το Ornirhogalum atticum, καθώς και ορισμένα σπάνια για τον ελληνικό χώρο φυτά, όπως το Peganum harmala και το Biarum tennifolium. Στο βράχο της Ακρόπολης υπάρχουν επίσης μερικά αξιόλογα βραχόφιλα φυτά, όπως η Scrophularia heterophyla, το ελληνικό ενδημικό Inula verbascifolia methanea, το πτεριδόφυτο Cheilanthes vellea, κ.ά. Επίσης, στις 22 Οκτωβρίου 2009, ανακαλύψαμε στη νότια πλευρά της Ακρόπολης, ύστερα από πληροφορίες που μας έδωσαν οι αρχαιολόγοι Έφη Κασάπογλου και Αμαλία Γιαννακοπούλου, πάνω στις πέτρες, στο Ναό του Διονύσου, το Κροκοδειλάκι (Agama stellio). Ζει συνήθως σε άνυδρες και ξηρές περιοχές. Βρίσκεται στα νησιά του Αιγαίου (ΒΑ Αιγαίο, Κυκλάδες, Δωδεκάνησα). Στην Κέρκυρα, στους Παξούς και σε μερικές περιοχές κοντά στη Θεσσαλονίκη, όπου πιθανώς έχει εισαχθεί εκεί από τον άνθρωπο. Το Κροκοδειλάκι παρατηρείται για πρώτη φορά στην Αττική! Το συγκεκριμένο είδος μάλλον έχει εισαχθεί από τον άνθρωπο. Ίσως έφτασε εδώ με τα μάρμαρα που φέρνουν για τις αναστηλώσεις των μνημείων της Ακρόπολης. Το θέμα έχει ενδιαφέρον. Θα το μελετήσουμε και πάλι από την άνοιξη του 2010. Όπως τονίσαμε και στην αρχή, η Ακρόπολη είναι το σημαντικότερο μνημείο πολιτισμού, αλλά και ένα μοναδικό μνημείο της φύσης. Μνημεία Φύσης μπορούν να χαρακτηριστούν περιοχές που παρουσιάζουν ιδιαίτερη παλαιοντολογική, γεωμορφολογική και ιστορική σημασία, αλλά δεν μπορούν να χαρακτηριστούν Εθνικοί Δρυμοί ή Αισθητικά Δάση, σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν.Δ. 996/1971. Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης μπορούν να χαρακτηριστούν και δέντρα ή συστάδες δέντρων, υγρότοποι ή ακόμα και σπάνια είδη φυτών, με ιδιαίτερη βοτανική, φυτογεωγραφική, αισθητική και ιστορική σημασία. Είναι αναγκαίο να ληφθούν μέτρα για την προστασία της χλωρίδας, της πανίδας, αλλά και για την ανάδειξη του φυσικού μνημείου. Έτσι, θα μπορέσει να διατηρηθεί ο χλωριδικός πλούτος και η βιοποικιλότητα της περιοχής.
Κιτ Ταν: Institute of Biology, University of Copenhagen, email: kitt@bio.ku.dk.
Γρηγόρης Τσούνης και Λάμπρος Τσούνης: e-mail: greenapple@greenapple.gr
http://eepf.gr/sites/eepf.gr/files/magazines/Fysi126web.pdf
http://eepf.gr/sites/eepf.gr/files/magazines/Fysi126web.pdf
ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ MICROMERIA ACROPOLITANA (LAMIACEAE) ΤΟ ΣΤΕΝΟΤΟΠΟ ΕΝΔΗΜΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ
Η Μικρομέρια της Ακρόπολης Micromeria acropolitana, (Lamiaceae) είναι ένα σπάνιο και απειλούμενο είδος, που φύεται στην Ακρόπολη της Αθήνας, Ελλάδα.
Το φυτό εθεωρείτο εξαφανισμένο, αλλά ανακαλύφθηκε ξανά το 2006, εκατό χρόνια μετά την πρώτη συλλογή του, από το Γρηγόρη Τσούνη και το Λάμπρο Τσούνη.
Η τρέχουσα κατάσταση στο οικοσυστημά του εκτιμάται ότι είναι σταθερή.
Παρουσιάζονται προτάσεις για την προστασία του και για την εξασφάλιση της επιβιωσής του.
Η Micromeria acropolitana Halacsy, ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae, υποοικογένεια Nepetoideae, φυλή Mentheae και υποφυλή Menthinae.
Το locus classicus είναι ο πιο φημισμένος αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδας. Η Ακρόπολη των Αθηνών.
Ζει εδώ, τόσο στον ασβεστολιθικό βράχο του λόφου, όσο και στα μάρμαρα που έχουν ρησιμοποιηθεί για τα μνημεία. Εθεωρείτο εξαφανισμένο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ανακαλύφθηκε ξανά το 2006, εκατό χρόνια μετά την πρώτη ανακάλυψή του (Tan, Kit et al.2010). Το είδος είναι απειλούμενο γιατί το μέγεθος του πληθυσμού του είναι μικρό, και το οικοσύστημά του κινδυνεύει από τις ανθρώπινες δραστηριότητες . Καθημερινά χιλιάδες επισκέπτες καταφθάνουν στον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο της Ελλάδος,ειδικά την θερινή περίοδο (11000 επισκέπτες έφθασαν στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, όταν άνοιξε τις πύλες του τον Ιούλιο του 2010).
Η Ακρόπολη είναι το μεγαλύτερο μνημείο Πολιτισμού της Ελλάδας και θεωρείται μέρος της Ελληνικής και της Παγκόσμιας κληρονομιάς. Αξίζει να προστατευθεί το μνημείο αλλά και το ενδημικο φυτό της.
Η Micromeria acropolitana, είναι το ένα και μοναδικό απειλούμενο ενδημικό φυτό της Ακρόπολης , γι’ αυτό πρέπει να γνωρίσουμε καλύτερα τη Βιολογία του είδους.
Από διάφορες μελέτες που έγιναν για τον καθορισμό του αριθμού των χρωμοσωμάτων αλλά και για το μέγεθος του γονιδιώματος, αυτά είναι: 2n=30 και 2c=0.79(±0.02)pg (Siljak – Yakovlev et.al. Αδημοσίευτη). Αυτό αντιπροσωπεύει το πολύ μικρό γονιδίωμα κατηγορία μεγέθους (1c ? 1.40 pg) σύμφωνα με την κατάταξη Leitch et.al (1998).
Μετά τη δημοσίευση του άρθρου για την ανακάλυψη του φυτού, έχουν εντοπισθεί νέα σημεία όχι μόνο στους βράχους, αλλά και στις σχισμές των τοίχων, των μαρμάρων, των ναών και των άλλων μνημείων. Εδώ θα πρέπει να αναφερθούμε στο ενδιαίτημα αλλά και το υπόστρωμα. Στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης δεν γινόταν εξόρυξη ποτέ. Ο ασβεστόλιθος για τα μνημεία και τα τείχη, κόπηκε από γειτονικά βουνά, από τον Πειραιά, από τον Υμηττό, από το νησί της Αίγινας. Το περίφημο λευκό μάρμαρο των μνημείων προήλθε από το όρος Πεντέλη που βρίσκεται στα βορειοανατολικά. Οι μεγάλοι ασβεστολιθικοί ογκόλιθοι που σχηματίζουν τα τοιχώματα των μνημείων δεν είναι από φυσικό βράχο αλλά από πωρόλιθο. Στην εικ.3 ένα φυτό φύεται ανάμεσα στη ρωγμή που σχηματίζεται από τον πωρόλιθο και το μάρμαρο. Τα φυτά ευδοκιμούν σ’ αυτά τα μέρη, σε σχισμές τοίχων, και σε σπασμένα μάρμαρα με μόνο λίγο χώμα. Στην εικ.1 φυτό αναπτύσσεται πάνω στον ασβεστολιθικό φυσικό βράχο της Ακρόπολης με υπερκείμενες μάργες και ψαμμίτες της Κρητιδικής Περιόδου. Στην εικ.2 φυτό πάνω στον πωρόλιθο.
Τον Ιούνιο του 2009 είχαν αναφερθεί 150 φυτά. Τον Ιούλιο του 2010 μετά από έναν βροχερό χειμώνα, ο συνολικός αριθμός των φυτών της Ακρόπολης έφτασε τα 400. Κατά τη στιγμή της αποστολής αυτού του άρθρου (Ιούνιος 2011), τα φυτά υπολογίζονται σε 450. Ο πληθυσμός δεν έχει παραμείνει μόνο σταθερός αλλά υπαρχει και μια μικρή αύξηση στον αριθμό των ατόμων. Το φυτό ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά σε άνθιση, στις 30 Αυγούστου 1906 από το Maire και Petitmengin, δύο Γάλλους βοτανικούς και εξερευνητές.
Το 2011 ήταν ένα ασυνήθιστο έτος σε ότι αφορά τις κλιματολογικές συνθήκες. Παρατηρήθηκε ότι μερικά φυτά άνθισαν στις αρχές Φεβρουαρίου. Από χλωριδικές παρατηρήσεις που έγιναν, από ερασιτέχνη βοτανικό, υπάρχει μια τάση είδη να ανθίζουν χρονικά όλο και νωρίτερα, όπως π.χ. τα Crocus, αρχίζουν να ανθίζουν αργά τον Δεκέμβριο, αντί τον Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο όπως γίνεται συνήθως. (Προσωπική επικοινωνία Μ. Ισσιγόνη 2010).
Οι σπόροι της Micromeria acropolitana στο σύνολό τους για το 2011 ήταν καλοί, παρά τον άσχημο καιρό που επικρατούσε στα τέλη της άνοιξης, με καθημερινές «τροπικές» βροχές.
Έχουν συλλεχθεί σπόροι από διάφορους πληθυσμούς, από το φυσικό βράχο, από τα τείχη, από τα μάρμαρα, από τους πωρόλιθους, και φυλάσσονται σε τράπεζα σπερμάτων (σπόρων) στο Ινστιτούτο Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης. Είναι γνωστό ότι η μεγαλύτερη απειλή για το φυτό είναι η έντονη ανθρώπινη παρουσία στον αρχαιολογικό χώρο.
Οι πληθυσμοί πρέπει να παρακολουθούνται τακτικά. Οι περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο από τους επισκέπτες θα πρέπει να αποκλειστούν ή να περιφραχθούν. Πρέπει να μπούν πινακίδες (σε διάφορες γλώσσες) που να απαγορεύουν τη συλλογή φυτών και ζώων όπως πεταλούδες και χελώνες. Σε ορισμένες περιοχές οι χορτοκοπτικές εργασίες και ο καθαρισμός, κατά τη διάρκεια της άνοιξης θα πρέπει να γίνονται με προσοχή ώστε να μην δημιουργούν προβλήματα στα φυτά. Η παρουσία των φυτών, του εδάφους και των φερτών υλικών επιβραδύνουν την απορροή του νερού και δεν πρέπει να αφαιρούνται.
Ένας μικρός βραχόκηπος, με την παρουσία πληθυσμού από Μικρομέριες, θα μπορούσε να δημιουργηθεί στην είσοδο του Διονυσιακού θεάτρου. Με αυτόν τον τρόπο οι επισκεπτες θα μπορούν να δούν το σπάνιο ενδημικό φυτό της Ακρόπολης, χωρίς να δημιουργούν προβλήματα στον φυσικό πληθυσμό των φυτών.
Βιβλιογραφία
Leitch, I.J., Chase, M.W. & Bennett, M.D. 1998. Phylogenetic analysis of DNA
C-values provides evidence for a small ancestral genome size in flowering plants – Annals of Botany 82 (Suppl. A): 85-94.
Tan Kit, Tsounis, G. & Tsounis, L. 2010. Micromeria acropolitana (Lamiaceae) rediscovered in Athens (Greece). – Phytologia Balcanica 16: 237-242
Από το Περιοδικό Η ΦΥΣΗ αρ.133
Της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης
http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=600
Από την ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ ΚΟΛΟΒΟΥ Στον βραχώδη λόφο της Ακρόπολης, εκεί όπου δεσπόζει το θαύμα της αρχιτεκτονικής, ο μεγαλοπρεπής Παρθενώνας, υπάρχει άλλο ένα μικρότερο θαύμα που γέννησε η φύση και το φυλά καλά κρυμμένο από τα βλέμματα των τουριστών. Ένα μικρό φυτό που δεν ξεπερνά τα 20 εκατοστά, βγάζει ροζ άνθη από το Μάιο έως τον Ιούνιο και δε μπορείς να το βρεις πουθενά αλλού στον κόσμο.
Συλλέχθηκε στις 30 Αυγούστου του 1906 από τους Γάλλους βοτανολόγους René C.J.E. Maire (1876–1949) και Marcel G.C. Petitmengin (1881–1908), που έκαναν περιοδεία κατά τη διάρκεια του 1904 και 1906 στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα συλλέγοντας φυτά. Καταγράφηκε πρώτη φορά το 1908 από τον Αυστριακό βοτανολόγο Halacsy με την ονομασία Micromeria athenae.
Η Μικρομέρια της Ακρόπολης Micromeria acropolitana, (Lamiaceae) είναι ένα σπάνιο και απειλούμενο είδος, που φύεται στην Ακρόπολη της Αθήνας, Ελλάδα.
Το φυτό εθεωρείτο εξαφανισμένο, αλλά ανακαλύφθηκε ξανά το 2006, εκατό χρόνια μετά την πρώτη συλλογή του, από το Γρηγόρη Τσούνη και το Λάμπρο Τσούνη.
Η τρέχουσα κατάσταση στο οικοσυστημά του εκτιμάται ότι είναι σταθερή.
Παρουσιάζονται προτάσεις για την προστασία του και για την εξασφάλιση της επιβιωσής του.
Η Micromeria acropolitana Halacsy, ανήκει στην οικογένεια Lamiaceae, υποοικογένεια Nepetoideae, φυλή Mentheae και υποφυλή Menthinae.
Το locus classicus είναι ο πιο φημισμένος αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδας. Η Ακρόπολη των Αθηνών.
Ζει εδώ, τόσο στον ασβεστολιθικό βράχο του λόφου, όσο και στα μάρμαρα που έχουν ρησιμοποιηθεί για τα μνημεία. Εθεωρείτο εξαφανισμένο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ανακαλύφθηκε ξανά το 2006, εκατό χρόνια μετά την πρώτη ανακάλυψή του (Tan, Kit et al.2010). Το είδος είναι απειλούμενο γιατί το μέγεθος του πληθυσμού του είναι μικρό, και το οικοσύστημά του κινδυνεύει από τις ανθρώπινες δραστηριότητες . Καθημερινά χιλιάδες επισκέπτες καταφθάνουν στον σημαντικότερο αρχαιολογικό χώρο της Ελλάδος,ειδικά την θερινή περίοδο (11000 επισκέπτες έφθασαν στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, όταν άνοιξε τις πύλες του τον Ιούλιο του 2010).
Η Ακρόπολη είναι το μεγαλύτερο μνημείο Πολιτισμού της Ελλάδας και θεωρείται μέρος της Ελληνικής και της Παγκόσμιας κληρονομιάς. Αξίζει να προστατευθεί το μνημείο αλλά και το ενδημικο φυτό της.
Η Micromeria acropolitana, είναι το ένα και μοναδικό απειλούμενο ενδημικό φυτό της Ακρόπολης , γι’ αυτό πρέπει να γνωρίσουμε καλύτερα τη Βιολογία του είδους.
Από διάφορες μελέτες που έγιναν για τον καθορισμό του αριθμού των χρωμοσωμάτων αλλά και για το μέγεθος του γονιδιώματος, αυτά είναι: 2n=30 και 2c=0.79(±0.02)pg (Siljak – Yakovlev et.al. Αδημοσίευτη). Αυτό αντιπροσωπεύει το πολύ μικρό γονιδίωμα κατηγορία μεγέθους (1c ? 1.40 pg) σύμφωνα με την κατάταξη Leitch et.al (1998).
Μετά τη δημοσίευση του άρθρου για την ανακάλυψη του φυτού, έχουν εντοπισθεί νέα σημεία όχι μόνο στους βράχους, αλλά και στις σχισμές των τοίχων, των μαρμάρων, των ναών και των άλλων μνημείων. Εδώ θα πρέπει να αναφερθούμε στο ενδιαίτημα αλλά και το υπόστρωμα. Στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης δεν γινόταν εξόρυξη ποτέ. Ο ασβεστόλιθος για τα μνημεία και τα τείχη, κόπηκε από γειτονικά βουνά, από τον Πειραιά, από τον Υμηττό, από το νησί της Αίγινας. Το περίφημο λευκό μάρμαρο των μνημείων προήλθε από το όρος Πεντέλη που βρίσκεται στα βορειοανατολικά. Οι μεγάλοι ασβεστολιθικοί ογκόλιθοι που σχηματίζουν τα τοιχώματα των μνημείων δεν είναι από φυσικό βράχο αλλά από πωρόλιθο. Στην εικ.3 ένα φυτό φύεται ανάμεσα στη ρωγμή που σχηματίζεται από τον πωρόλιθο και το μάρμαρο. Τα φυτά ευδοκιμούν σ’ αυτά τα μέρη, σε σχισμές τοίχων, και σε σπασμένα μάρμαρα με μόνο λίγο χώμα. Στην εικ.1 φυτό αναπτύσσεται πάνω στον ασβεστολιθικό φυσικό βράχο της Ακρόπολης με υπερκείμενες μάργες και ψαμμίτες της Κρητιδικής Περιόδου. Στην εικ.2 φυτό πάνω στον πωρόλιθο.
Τον Ιούνιο του 2009 είχαν αναφερθεί 150 φυτά. Τον Ιούλιο του 2010 μετά από έναν βροχερό χειμώνα, ο συνολικός αριθμός των φυτών της Ακρόπολης έφτασε τα 400. Κατά τη στιγμή της αποστολής αυτού του άρθρου (Ιούνιος 2011), τα φυτά υπολογίζονται σε 450. Ο πληθυσμός δεν έχει παραμείνει μόνο σταθερός αλλά υπαρχει και μια μικρή αύξηση στον αριθμό των ατόμων. Το φυτό ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά σε άνθιση, στις 30 Αυγούστου 1906 από το Maire και Petitmengin, δύο Γάλλους βοτανικούς και εξερευνητές.
Το 2011 ήταν ένα ασυνήθιστο έτος σε ότι αφορά τις κλιματολογικές συνθήκες. Παρατηρήθηκε ότι μερικά φυτά άνθισαν στις αρχές Φεβρουαρίου. Από χλωριδικές παρατηρήσεις που έγιναν, από ερασιτέχνη βοτανικό, υπάρχει μια τάση είδη να ανθίζουν χρονικά όλο και νωρίτερα, όπως π.χ. τα Crocus, αρχίζουν να ανθίζουν αργά τον Δεκέμβριο, αντί τον Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο όπως γίνεται συνήθως. (Προσωπική επικοινωνία Μ. Ισσιγόνη 2010).
Οι σπόροι της Micromeria acropolitana στο σύνολό τους για το 2011 ήταν καλοί, παρά τον άσχημο καιρό που επικρατούσε στα τέλη της άνοιξης, με καθημερινές «τροπικές» βροχές.
Έχουν συλλεχθεί σπόροι από διάφορους πληθυσμούς, από το φυσικό βράχο, από τα τείχη, από τα μάρμαρα, από τους πωρόλιθους, και φυλάσσονται σε τράπεζα σπερμάτων (σπόρων) στο Ινστιτούτο Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης. Είναι γνωστό ότι η μεγαλύτερη απειλή για το φυτό είναι η έντονη ανθρώπινη παρουσία στον αρχαιολογικό χώρο.
Οι πληθυσμοί πρέπει να παρακολουθούνται τακτικά. Οι περιοχές που κινδυνεύουν περισσότερο από τους επισκέπτες θα πρέπει να αποκλειστούν ή να περιφραχθούν. Πρέπει να μπούν πινακίδες (σε διάφορες γλώσσες) που να απαγορεύουν τη συλλογή φυτών και ζώων όπως πεταλούδες και χελώνες. Σε ορισμένες περιοχές οι χορτοκοπτικές εργασίες και ο καθαρισμός, κατά τη διάρκεια της άνοιξης θα πρέπει να γίνονται με προσοχή ώστε να μην δημιουργούν προβλήματα στα φυτά. Η παρουσία των φυτών, του εδάφους και των φερτών υλικών επιβραδύνουν την απορροή του νερού και δεν πρέπει να αφαιρούνται.
Ένας μικρός βραχόκηπος, με την παρουσία πληθυσμού από Μικρομέριες, θα μπορούσε να δημιουργηθεί στην είσοδο του Διονυσιακού θεάτρου. Με αυτόν τον τρόπο οι επισκεπτες θα μπορούν να δούν το σπάνιο ενδημικό φυτό της Ακρόπολης, χωρίς να δημιουργούν προβλήματα στον φυσικό πληθυσμό των φυτών.
Βιβλιογραφία
Leitch, I.J., Chase, M.W. & Bennett, M.D. 1998. Phylogenetic analysis of DNA
C-values provides evidence for a small ancestral genome size in flowering plants – Annals of Botany 82 (Suppl. A): 85-94.
Tan Kit, Tsounis, G. & Tsounis, L. 2010. Micromeria acropolitana (Lamiaceae) rediscovered in Athens (Greece). – Phytologia Balcanica 16: 237-242
Από το Περιοδικό Η ΦΥΣΗ αρ.133
Της Ελληνικής Εταιρίας Προστασίας της Φύσης
http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=600
Από την ΑΝΔΡΟΝΙΚΗ ΚΟΛΟΒΟΥ Στον βραχώδη λόφο της Ακρόπολης, εκεί όπου δεσπόζει το θαύμα της αρχιτεκτονικής, ο μεγαλοπρεπής Παρθενώνας, υπάρχει άλλο ένα μικρότερο θαύμα που γέννησε η φύση και το φυλά καλά κρυμμένο από τα βλέμματα των τουριστών. Ένα μικρό φυτό που δεν ξεπερνά τα 20 εκατοστά, βγάζει ροζ άνθη από το Μάιο έως τον Ιούνιο και δε μπορείς να το βρεις πουθενά αλλού στον κόσμο.
Συλλέχθηκε στις 30 Αυγούστου του 1906 από τους Γάλλους βοτανολόγους René C.J.E. Maire (1876–1949) και Marcel G.C. Petitmengin (1881–1908), που έκαναν περιοδεία κατά τη διάρκεια του 1904 και 1906 στην Πελοπόννησο και την Στερεά Ελλάδα συλλέγοντας φυτά. Καταγράφηκε πρώτη φορά το 1908 από τον Αυστριακό βοτανολόγο Halacsy με την ονομασία Micromeria athenae.
H Μικρομέρια της Ακρόπολης δεν ξεπερνά τα 20 εκατοστά, βγάζει ροζ άνθη από το Μάιο έως τον Ιούνιο και δε μπορείς να τη βρεις πουθενά αλλού στον κόσμο.
Από το 1908 και ειδικά την μεταπολεμική περίοδο τα ίχνη της χάνονται. Το 1998, ο καθηγητής Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αρτέμης Γιαννίτσαρος κάνει λόγο για "εξαφανισθέν είδος από την ελληνική και γενικά την παγκόσμια χλωρίδα" και το 2003, ο βοτανολόγος Θεοφάνης Κωνσταντινίδης σε άρθρο του αναφέρεται στην Micromeria acropolitana την οποία "εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού".
Το 2004 ανακαλύφθηκε ξανά από τον βιολόγο Γρηγόρη Τσούνη κατά τις μελέτες του για το οικοσύστημα του Ιερού βράχου και ταυτοποιήθηκε το 2009 από τη βοτανολόγο δρ Κιτ Ταν από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. Από τότε η τοποθεσία του φυτού παραμένει μυστική για την προστασία του. Ο Σταύρος Αποστόλου με τον Γιώργο Στασινόπουλο, εντόπισαν το φυτό λίγους μήνες πριν στην Ακρόπολη...
Ο Σταύρος Αποστόλου με τον Γιώργο Στασινόπουλο, εντόπισαν το φυτό λίγους μήνες πριν στην Ακρόπολη. Όταν οι άλλοι κοίταζαν τον Παρθενώνα, μας λέει ο Σταύρος, εγώ ήμουν σκυμμένος στο χώμα.
— Πώς εντόπισες τη μικρομέρια; Έψαχνες επί τούτου για το φυτό ή το είδες τυχαία;
Για αυτό το φυτό άκουσα πρώτη φορά το 2004 όταν έγινε η επανεύρεση του από τον κ.Τσουνη Όποτε επισκεπτόμουν την Ακρόπολη κοιτούσα μήπως και το εντοπίσω. Κάποια στιγμή άρχισα να ψάχνω συστηματικά να το βρω και έτσι φωτογράφιζα όποια Μικρομερια έβρισκα στην περιοχή της Ακρόπολης, του Αρείου πάγου και του Φιλοπάππου. Μετά από πολλές επισκέψεις και "εξονυχιστικό" ψάξιμο την βρήκα μαζί με τον φίλο μου Γιώργο Στασινόπουλο. Την φωτογράφισα, έκανα ταυτοποίηση, εξέτασα προσεκτικά τις διαφορές της σε σχέση με την Micromeria nervosa και την Micromeria juliana από λίστα που μου έστειλε ο φίλος και καλός γνώστης των φυτών Ερωτόκριτος και μετά έστειλα τις φωτογραφίες και σε άλλους για επιβεβαίωση. Μετά από όλες τις θετικές απαντήσεις πολύ χαρούμενος ανάρτησα τις φωτογραφίες μου στο διαδίκτυο.
— Πρόκειται για ένα φυτό που φύεται μόνο στην Ακρόπολη. Του προσδίδει αυτό κατά την άποψή σου έναν ιδιαίτερο συμβολισμό;
Το φυτό αυτό κατά την γνώμη μου είναι ένα σύμβολο αναγέννησης και επιβίωσης. Τα φυτά και η φύση συνεχώς μας εκπλήσσουν με την δύναμη τους να αντέχουν στον χρόνο. Είναι μαγικό το πως από ένα μικροσκοπικό σπόρο, πολλές φορές σε ελάχιστο χώμα ή σε κάποια σχισμή ενός βράχου, φυτρώνει ένα φυτό, μεγαλώνει ανθίζει και διαιωνίζει το είδος του. Τα φυτά και η φύση είναι δάσκαλοι επιβίωσης.
— Πώς μπορούμε να προστατεύσουμε και γιατί όχι να αναδείξουμε αυτό το τόσο σπάνιο και μοναδικό φυτό;
Η προστασία του μπορεί να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους αλλά με βασικότερο αυτόν της απόκρυψης της ακριβούς τοποθεσίας του στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Έπειτα θα μπορούσε να γίνει αναπαραγωγή του φυτού και δημιουργία ενός μικρού Βοτανικού κήπου στην περιοχή όπου θα μπορούν οι επισκέπτες της Ακρόπολης να δουν και το φυτό "μύθο" και να το θαυμάσουν από κοντά. Το 2014 εντοπίστηκαν μερικά άτομα του φυτού και φωτογραφήθηκαν από τους Αποστόλου Σταύρο και Στασινόπουλο Γιώργο..
Δεν ξεπερνά τα 20 εκατοστά, βγάζει ροζ άνθη από το Μάιο έως τον Ιούνιο και δε μπορείς να το βρεις πουθενά αλλού στον κόσμο Η περιγραφή του φυτού από τον Halacsy (Herbarium WU Institute of Botany, University of Vienna) Το δείγμα του φυτού που συλλέχτηκε το 1906 (Herbarium WU Institute of Botany, University of Vienna)
*Δείτε φωτογραφίες και το υλικό που παραχωρήθηκαν από τον Σταύρο Αποστόλου, για χρήση και προβολή αποκλειστικά από το LIFO.gr Πηγή:www.lifo.gr
Ντοκιμαντέρ GEO: Η Βιοποικιλότητα της Ακρόπολης/ Micromeria acropolitana ένα φυτό που φύεται αποκλειστικά στο λόφο της Ακρόπολης
Το έτος 2010 ήταν αφιερωμένο στην ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ. Σύνθημα: Πολλά Είδη – Ένας Πλανήτης – Ένα Μέλλον…
Πολλές εκδηλώσεις είχαν πραγματοποιηθεί εκείνο το χρόνο ανάμεσα σε αυτές διαβάστε α) στην
ιστοσελίδα του περιοδικού GEO το θέμα που έχει σχέση με την Βιοποικιλότητα της Ακρόπολης. Μεταξύ των άλλων μεγάλη αξία έχει η αναφορά: «Όμως το πιο σπάνιο από τα φυτά της Ακρόπολης, το οποίο φύεται αποκλειστικά εδώ και πουθενά αλλού στον κόσμο, είναι η Micromeria acropolitana, ένα μικρό πολυετές φυτό με ροζ λουλούδια, ύψους 5-20 εκ., που αποτελεί αναμφίβολα σύμβολο επιβίωσης. Τα ίχνη της Micromeria acropolitana είχαν χαθεί από το 1908. Εντοπίστηκε εκ νέου το 2006 ως συστατικό στοιχείο της εν ζωή χλωρίδας του Ιερού Βράχου, χάρη στον Έλληνα βιολόγο Γρηγόρη Τσούνη». β) Να δείτε το Οικολογικό Ντοκιμαντέρ παραγωγής GEO σε τρία μέρη Ά μέρος – Β΄ μέρος– Γ΄ μέρος σ΄ αυτό το μέρος υπάρχει η αναφορά στο φυτό Micromeria acropolitana, θέμα που αποτέλεσε αντικείμενο μουσικής σύνθεσης για Άρπα του Μιχάλη Κουμπιού.
Πηγές
Γρηγόρης Τσούνης, Λάμπρος Τσούνης, Κιτ Ταν: http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=455
MICROMERIA ACROPOLITANA - Τη θεωρούσαν χαμένη, την ξαναβρήκαν στην Ακρόπολη!, Καθημερινή, 08 Αυγ. 2009
Kit Tan, Gregory Tsounis & Lambros Tsounis: http://www.bio.bas.bg/~phytolbalcan/PDF/16_2/16_2_08_Kit_Tan_&_al.pdf
Sonja Siljak - Yakovlev, Kit Tan, Gregory Tsounis & Lambros Tsounis: http://www.bio.bas.bg/~phytolbalcan/PDF/17_2/17_2_06_Siljak_Yakovlev_&_al.pdf
Γρηγόρη Τσούνη. ΑΚΡΟΠΟΛΗ: ΕΝΑ ΜΝΗΜΕΙΟ ΦΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ. Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 113: http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/113-10.pdf
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%B1_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%91%CE%BA%CF%81%CF%8C%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B7%CF%82#cite_note-Lamiaceae-1
http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=372
file:///C:/Users/user/Pictures/Saved%20Pictures/Fysi126web%20(2).pdf
http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=600
http://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/113-10.pdf
http://www.naturefriends.gr/2014/04/micromeria-acropolitana.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου