Καθ' οδόν: Σε ονόματα της άνοιξης...

Γράφει ο Ηρακλής ΚΑΚΑΒΑΝΗΣ


( αναδημοδίευση άρθρου από τον ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ http://www1.rizospastis.gr/page.do?publDate=20/3/2011&id=13282&pageNo=15&direction=1)


Γ. Ιακωβίδη, «Γυναίκα με λουλούδια»






Μπορεί σε κάποιες περιοχές ο καυστήρας να καίει και οι καμινάδες των τζακιών να καπνίζουν ακόμη, όμως η άνθηση των πρώτων λουλουδιών και δέντρων μαρτυρούν τον ερχομό της άνοιξης. Αυτό μας δίνει την αφορμή να καταπιαστούμε με ονόματα που προέρχονται από παρομοιώσεις προς τις ιδιότητες των φυτών που ταιριάζουν στους ανθρώπους, κυρίως στις γυναίκες.



Από τα χαρίσματα της φύσης


Η άνθιση, το χρώμα, το μοσχοβόλημα, η τρυφερότητα, η ποικιλία των εξωτερικών χρωμάτων τους, η γοητεία η τρυφεράδα και η απαλότητά τους ή ακόμα και το ύψος και η λυγεράδα μερικών φυτών, που θυμίζουν και συγκρίνονται με το βεργολυγερό κορμί και το ανάλαφρο γυναικείο περπάτημα. Είναι τα χαρίσματα της φύσης τα οποία απολαμβάνει ο άνθρωπος. 99 ονόματα εκφράζουν τις ιδιότητες των λουλουδιών. Ταυτισμένα τα περισσότερα με τη γυναίκα, που τη θέλουμε να έχει όλα τα αρώματα και την ομορφιά των λουλουδιών.


Από τα 99, τα 80 είναι γυναικεία σε ένα σύνολο 1.762 ονομάτων που εμφανίζονται σε δείγμα 42.148 γυναικών, και έχουν 1.036 εμφανίσεις. Δηλαδή, το 2,4% των γυναικών φέρουν όνομα που σχετίζεται με τα φυτά. Τα 19 ανδρικά ονόματα σε ένα σύνολο 1.090 έχουν 301 εμφανίσεις σε δείγμα 80.532 ανδρών.


Υπάρχουν και δύο λουλούδια, η βάγια και η πασχαλιά, που είναι ταυτισμένα με τις χριστιανικές γιορτές και δεν τα συμπεριλαμβάνουμε σε αυτή την ενότητα.


Ρόδα και γαρίφαλα, γιασεμί, υάκινθοι και κρίνα «Χίλια λουλούδια που καλούν χρυσό μελισσολόι, άσπρα, γαλάζια, κόκκινα και κρύβουνε τη χλόη» (Γ. Ιακωβίδη, «Κήπος»)





Το ωραίο και αρωματικό του λουλουδιού εκφράζουν ηΛελούδα (2 εμφανίσεις) και η Λουλουδιά, Λουλούδα, Λουλούδη (από 1 εμφάνιση). Σπάνια θα τα ακούσεις σήμερα, μιας και οι φέρουσες το όνομα χρησιμοποιούν υποκοριστικά, π.χ. Λούλα το οποίο υπάρχει και ως αυτόνομο βαπτιστικό με 3 εμφανίσεις. Από την ιδιότητα της άνθησης, με την οποία παρομοιάζεται η νεότητα και ομορφιά των γυναικών, η Ανθή (< άνθος = αυτή που ακμάζει, αυξάνει) με 132 εμφανίσεις,Ανθούλα 14, Ανθούσα 3 εμφανίσεις, Ανθίτσα - Ανθοδέσμη από 1 εμφάνιση, Ανθια 2 εμφανίσεις, οΑνθος - χρησιμοποιείται ήδη από την αρχαιότητα - 3 εμφανίσεις, Ανθούλης 1, Ανθιμος (< άνθος = αυτός που είναι ικανός να ακμάσει) με 18 εμφανίσεις,Ανθέμιος - φυτικό διακοσμητικό στοιχείο της αρχαιότητας - 2 εμφανίσεις. Και τα σύνθετα Ευανθία(< ευάνθης ευ + άνθος = λουλουδιασμένος ανθηρός) 79 εμφανίσεις, Ανθίππη 4 εμφανίσεις, Μαριάνθη (Μαρία + Ιάνθη) 103 εμφανίσεις, Μυριάνθη (<μυριο + άνθη = αμέτρητα άνθη ή μυρο + ιάνθη = για το άρωμα του μενεξέ) 1 εμφάνιση και η Φιλάνθη (που αγαπάει τα λουλούδια) 2 εμφανίσεις. Το Κλεάνθης, που μας έρχεται από την αρχαιότητα, με 60 εμφανίσεις και τα θηλυκά του Κλεάνθη 29 και Κλεανθία 1 εμφάνιση. Ο Νεόφυτος (νέος + φυτό = αυτός που βλάστησε πρόσφατα), η διάδοση του οποίου οφείλεται και στην ταύτιση με ομώνυμο άγιο, με 17 εμφανίσεις, και το θηλυκό του Νεφύτα με 1 εμφάνιση. Η Φιντανιώ (< φυντάνι για την τρυφερότητα ίσως και γιατί συμβολίζει την καταγωγή) που δεν έχει καμία εμφάνιση στο δείγμα αλλά χρησιμοποιείται.



«Η Ανοιξη», Γιώργου Ιακωβίδη





Τα Χρυσάνθη (< χρυσός + άνθη) 226 εμφανίσεις,Χρύσανθος (< χρυσός + άνθος) 29 εμφανίσεις. Από το χρυσάνθεμο που το όνομά του σημαίνει το άνθος του χρυσού, αν και οι παλαιότεροι το λένε Αγιοδημητριάτικο αφού βρίσκεται στις δόξες του κυρίως τον Οκτώβρη. Η προέλευσή του είναι από τη μακρινή Ανατολή, την Κίνα και την Ιαπωνία. Πρώτοι οι Ολλανδοί το έφεραν στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα σπάνια υπάρχει κήπος ή μπαλκόνι χωρίς χρυσάνθεμα.



Η Αγράμπελη (1 εμφάνιση) - αγρός + άμπελος - αναρριχητικό διακοσμητικό φυτό, ανελίσσεται μέχρι τις κορυφές υψηλών δένδρων, αλλά και σε στέγες σπιτιών. Τον Ιούλη και Αύγουστο, την εποχή δηλαδή της ανθοφορίας, αντιλαμβάνεται κανείς την παρουσία της αγράμπελης από μακριά, από το έντονο σαν πικραμύγδαλο άρωμά της.


Από το βάλσαμο, την αρωματική ρητίνη που εκκρίνεται από διάφορα φυτά, Βαρσάμης 4 εμφανίσεις,Βαλσάμης 2, Βαλσάμος - Βαλσαμάκης από 1 εμφάνιση, Βαλσάμη (καμία εμφάνιση), Βαρσάμω - Βαλσάμω από 1 εμφάνιση.


Από τη βαλεριάνα (το ηρεμιστικό της φύσης) - < valeriana θηλ. του valerianus < Valerria περιοχή τη Ιταλίας όπου φύτρωνε το φυτό) - προκύπτει το Βαλεριανός με 1 παρουσία στο δείγμα.


Το Φυλλίς εκτός από όνομα μυθολογικών προσώπων είναι και όνομα που έδιναν συχνά οι ποιητές σε βοσκοπούλες. Σήμερα χρησιμοποιείται, αν και ανήκει στην κατηγορία των πολύ σπάνιων ονομάτων.


Τάκη Κατσουλίδη, «Λεύκες στη Μεσσήνη»





Η Λευκή (6 εμφανίσεις) από το δέντρο λεύκα για το υψοτενές της. Στη μυθολογία η νύμφη Λευκή, η οποία αρπάχτηκε από τον Αδη, μεταμορφώθηκε από αυτόν σε λευκή λεύκα μετά το θάνατό της.



Τα Βέργος (2 εμφανίσεις), Βέργης - Βεργούλα (καμία εμφάνιση) από τη βέργα για το ευθυτενές. Συναντάται ήδη από την παλαιολόγεια εποχή ως βαφτιστικό και ως επώνυμο. Το βαφτιστικός Βέργος, όπως και τα παλαιότερα Βεργής - Βέργω, προήλθε από τη λέξη βεργί, ευλύγιστη ράβδος.


Πιθανά από λεπτή και εύκαμπτη βέργα, που στην Ηπειρο τη λένε βεργινάδα (υπάρχει και ομότιτλο τραγούδι), να προέρχεται το όνομα Βεργενάδα (καμία εμφάνιση).


Η Βιολέτα (38 εμφανίσεις) από το ιταλικό Violetta υποκοριστικό του viola < λατινικό viola μενεξές. [Μενεξιά ή Μενεξία (τούρκ. Menekse) από το άνθος της (3 εμφανίσεις), Ιάνθη (ίανθος το άνθος του μενεξέ), Ιάσμη (ίασμος = το γιασεμί), δεν εμφανίζονται στο δείγμα].


Πανέμορφη, ευωδιαστή με ποικιλία χρωμάτων. Ο ποιητής Chaucer το ονόμασε «το μάτι της ημέρας» επειδή κλείνει τα βράδια και ανοίγει μόλις ανατείλει.


Ο Θεόφραστος (400 π.Χ.) και ο Πλίνιος αναφέρουν στα γραπτά τους τη βιολέτα. Στα αρχαία ελληνικά ονομαζόταν «ίον» και σύμφωνα με τη μυθολογία πήρε το όνομά της προς τιμήν της Ιούς, κόρης του βασιλέα Ιναχου του Αργους. Οι βιολέτες ήταν το αγαπημένο λουλούδι της Ιωσηφίνας - γι' αυτό και έγινε το σύμβολο του Ναπολέοντα και της συζύγου του.


«Η νύχτα μυρίζει γιασεμί»


Πιερ Ογκίστ Ρενουάρ, «Τριαντάφυλλα γιασεμιά και αγιοκλήματα στο βάζο»





Στα ελληνικά σπίτια δεν έπαυσε ποτέ η συνήθεια του στολισμού με πλήθος από λουλούδια και δέντρα. Είτε στο έδαφος φυτεμένα - στον κήπο, στα πεζοδρόμια - είτε σε γλάστρες τοποθετημένες στο μπαλκόνι ή γύρω από το σπίτι. Ενα γιασεμί πάντα υπάρχει. Και τη νύχτα με το αεράκι μυρίζει ο τόπος όλος.



Από την ωραιότητα και το εύοσμο του γιασεμιού ταΓιασεμή (15 εμφανίσεις), Γιασίμω (1 εμφάνιση). Με δ από παρετυμολογία Διασεμή (καμία εμφάνιση) καιΔιασεμούλα (1 εμφάνιση).